Размовы з беларускімі інтэлектуаламі / Пераклад з польскай мовы А. Курсевіч. – Гародня-Wrocław, 2009. – 193 c. – (Гарадзенская бібліятэка).

ISBN 978-83-61617-93-8

Зрабаваны народ – збор інтэрв'ю беларускіх інтэлектуалаў, якія спрабавалі, адказваючы на пытанні двух польскіх журналістаў Малгажаты Ноцунь і Анджэя Бжэзецкага, патлумачыць і раскрыць для польскага чытача феномен "Беларусь". Кніга, выдадзеная першапачаткова польскаю моваю, зрабіла пэўны фурор: польскі чытач мог у адказах і разважаннях прадстаўнікоў беларускай эліты зразумець для сябе краіну-суседа, якая польскім грамадствам успрымаецца праз прызму стэрэатыпаў і ўяўленняў, часам беспадстаўных.

Аднак чытачам ня менш цікавым будзе ўжо беларускі пераклад выдання, бо ня толькі палякам, але і беларусам варта пазнаць і патлумачыць сабе многія пытанні і праблемы цяперашняга існавання. Адным з крытэрам выбару суразмоўцаў сярод беларускай эліты была незаангажаванасць у палітыку, аднак цяжка сабе ўявіць інтэлектуала ў любой з краінаў, які б ня меў пэўных поглядаў на тыя ці іншыя бакі грамадскага жыцця.

ЗМЕСТ

Уступ

Гісторыя без герояў
Размова з Уладзімірам Арловым

İ ўбачылі Беларусь
Размова з Лявонам Баршчэўскім

Я бараніў савецкую Беларусь
Размова з Валянцінам Тарасам

Мы былі пакорнымі. На жаль
Размова з Генадзем Бураўкіным

Выпадкі Паўла İзотавіча
Размова з Паўлам Якубовічам

Партызан-антыгерой
Размова з Алесем Анціпенкам

Беларусь будзе краінай некалькіх моў
Размова з Алегам Трусавым

Мы маем дзве душы
Размова з Адамам Глобусам

Бог нічога добрага для іх не зрабіў
Размова з Паўлам Севярынцам

Мы ўжо змучаныя
Размова з Валянцінам Акудовічам

За Беларусь
Размова з Андрэем Ляховічам

У Еўропу – так, але з нашай расійскай спадчынай
Размова з Пятром Марцавым

Беларусы не разумелі, у імя якіх каштоўнасцей яны павінны былі пакутаваць
Размова з Алегам Манаевым

Біяграфіі

УСТУП ДА БЕЛАРУСКАГА ВЫДАННЯ

Кніга "Зрабаваны народ" арыентавана перш за ўсё на польскага чытача, але не менш нас цешыць і тое, што яна трапіла і ў рукі чытача беларускага. Таму дазволім сабе патлумачыць некаторыя рэчы.

Ужо пасля таго, як кніга выйшла ў Польшчы, сустрэліся мы з пэўным незадавальненнем, якое тычылася галоўным чынам выбару суразмоўцаў – чаму менавіта гэтыя, а не іншыя.

Што ж, як аўтары, мы мелі права вырашаць, з кім размаўляць і якія з гэтых размоваў змясціць у кнізе. Мы палічылі, што менавіта гэтыя 13 чалавек маюць такія дасягненні і досвед, што змогуць распавесці пра Беларусь найбольш даступна і кампетэнтна, незалежна ад інтэлектуальных заслуг іншых людзей. Мы вырашылі, што не будзем размаўляць з асобамі, якія стала займаюцца палітыкай. İ гэта быў адзін з нашых прынцыпаў (размова з Лявонам Баршчэўскім адбылася яшчэ перад яго абраннем кіраўніком Партыі БНФ, а з Паўлам Севярынцам мы размаўлялі літаральна праз пару дзён пасля яго вызвалення). Натуральна, большасць інтэлектуалаў, якія знаходзяцца ў апазіцыі да Аляксандра Лукашэнкі, тым ці іншым чынам падтрымліваюць нейкую палітычную сілу – але не настолькі, каб размова з імі пераўтварылася ў палітычную агітацыю. А такая пагроза існуе, калі размаўляеш з лідэрамі партый.

Мы палічылі таксама, што эмігранты, якія ў свой час пакінулі краіну і не маюць фактычна ніякага ўплыву на Беларусь, не будуць у стане прадставіць яе рэальнага вобразу. Часы "жалезнай заслоны", калі палітычная эміграцыя з Усходняй і Цэнтральнай Еўропы адыгрывала значную ролю, ужо мінулі.

На жаль, не ўдалося зрабіць больш размоваў з прадстаўнікамі рэжыму Аляксандра Лукашэнкі – бо, вядома, што гэта яны ў значнай ступені рэпрэзентуюць сённяшнюю Беларусь. З іншага боку, апазіцыйныя інтэлектуалы ў сваёй большасці змаглі захаваць незалежнасць сваіх ацэнак.

Няма сумневу, калі б гэтых размоваў было болей, вобраз Беларусі, які стварае гэтая кніга, быў бы больш рэальным. Няма сумневу, што было б лепей, калі б нам удалося паразмаўляць з кожным з дзесяці мільёнаў беларусаў... Але ў такім выпадку гэта была б ужо сацыялогія, а не журналістыка.

Малгажата Ноцунь
Анджэй Бжэзецкі

Валянцін Акудовіч (нар. у 1950) – філосаф-постмадэрніст, паэт. Літаратурны крытык, публіцыст; культавая постаць беларускага інтэлектуальнага жыцця другой паловы 90-х гадоў XX ст.; намеснік галоўнага рэдактара часопіса "Фрагменты". Аўтар кніг "Мяне няма. Роздумы на руінах чалавека" (Менск 1998), а таксама "Код адсутнасці. Асновы беларускай ментальнасці" (Менск 2007), у якой адказвае на пытанні, чаму Беларусь не апынулася ў месцы, якое беларускія інтэлектуалы прыдумалі сабе ў пачатку 90-х гадоў; эсэ: "Дыялогі з Богам", "Вайна культур", "Архіпелаг Беларусь", "Беларусь як постмадэрнісцкі праект Бога".

Алесь Анціпенка (нар. у 1953) – медыязнаўца, па адукацыі лінгвіст і філосаф. Працаваў настаўнікам і перакладчыкам з французскай і англійскай мовы. Сябра Беларускай асацыяцыі журналістаў і Беларускага ПЭН-клуба. Аўтар шматлікіх аналітычных артыкулаў на тэму беларускіх СМİ і ментальнасці, а таксама кніг: "Медыі і тэорыя камунікацыі" (Менск-Вільня, 2000), "Невядомая Беларусь, Еўрапейскі Выбар Беларусі. Сцэнар рэформ" (Варшава, 2003-04).

Уладзімір Арлоў (нар. у 1953) – пісьменнік, публіцыст, аўтар твораў на тэму гісторыі Беларусі. Выпускнік факультэта гісторыі Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. Працаваў настаўнікам ў школе, быў рэдактарам газеты "Хімік", з 1988 г. на пасадзе рэдактара часопіса "Мастацкая літаратура", з 1989 г. віцэ-старшыня беларускага ПЭН-клуба. Аўтар звыш 20 зборнікаў прозы, двух тамоў паэзіі і шэрагу кніг, якія папулярызуюць нашу гісторыю. З'яўляецца адным з найбольш чытаных беларускіх пісьменнікаў.

Лявон Баршчэўскі (нар. у 1958) – перакладчык, літаратуразнаўца. Вучыўся ў Педагагічным інстытуце ў Менску (спецыяльнасць замежныя мовы: англійская і нямецкая). Перакладчык на беларускую мову ма-стацкай літаратуры з нямецкай, польскай, чэскай і нідэрландскай моваў. Сузаснавальнік Беларускага гуманітарнага ліцэю, дзе навучальнай мовай была беларуская.У 1990-95 гадах – дэпутат. Сузаснавальнік Беларускага Народнага Фронту. Ад снежня 2007 году – старшыня Партыі БНФ.

Генадзь Бураўкін (нар. у 1936) – журналіст, пісьменнік, паэт. Выпускнік журналістыкі Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. Першыя вершы апублікаваў у 1952 годзе. Працаваў рэдактарам у часопісе "Камуніст Беларусі" і на Беларускім радыё. У 1972-78 гадах быў карэспандэнтам газеты "Праўда" па Беларусі. 3 1978 па 1990 г. – старшыня Дзяржкамітэта па тэлебачанню і радыё. У 1980-90 гадах – дэпутат Вярхоўнага Савета, у 1990-94 гадах – прадстаўнік БССР, а пасля Рэспублікі Беларусь пры ААН.

Адам Глобус (сапр. Уладзімір Адамчык, псеўд. Джон Томпсон, нар. у 1958) – пісьменнік і паэт, выпускнік Беларускага тэатральна-мастацкага інстытута. Працаваў мастаком, рэстаўратарам, рэдактарам. Цяпер займаецца выдавецкай справай (выдавецтва "Сучасны літаратар"). З'яўляецца сябрам Саюзу пісьменнікаў Беларусі з 1989 году. Адзін з вядучых прадстаўнікоў сучаснай беларускай літаратуры, скандальную славу здабыў зборнікам эратычных апавяданняў "Дамавікамерон" (1994) і яго працягам "Новы Дамавікамерон" (1998).

Павел Якубовіч (нар. у 1946) – журналіст, галоўны рэдактар газеты "СБ. Беларусь Сегодня" (раней "Советская Белоруссия"). У 1972 г. скончыў Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт, у 1975 г. ваенную школу МУС ім. Дзяржынскага ў Саратаве. У 1965-77 гадах салдат унутраных войскаў МУС СССР. У 1977-87 гадах – загадчык аддзела газеты "Знамя юности", у 1987-95 гадах – рэдактар аддзела часопіса "Крыніца". Са студзеня па ліпень 1995 г. намеснік галоўнага рэдактара "Советской Белоруссии", з 11 ліпеня 1995 г. – галоўны рэдактар. За матэрыялы, прысвечаныя падзеям жніўня 1991 года адзначаны міжнароднай журналісцкай прэміяй "Золотое перо" за абарону дэмакратыі. Атрымаў ад Аляксандра Лукашэнкі прэмію "За духоўнае адраджэнне".

Андрэй Ляховіч (нар. у 1970) – палітолаг, аналітык. Выпускнік факультэта паліталогіі Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. Працуе незалежным аналітыкам, вядзе Цэнтр палітычнай адукацыі. Аўтар шматлікіх артыкулаў, якія тычацца палітычнай сітуацыі ў Беларусі, і кніг: "Беларуская палітычная сістэма і прэзідэнцкія выбары" (Варшава, 2001), "Беларусь: сцэнар рэформ. Еўрапейская дарога Беларусі" (Вашынгтон, 2003), "Гісторыя беларускага парламентарызму" (Менск, 2005).

Алег Манаеў (нар. у 1952) – сацыёлаг, аналітык. У 1974 г. закончыў Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт, у 1994 г. атрымаў званне прафесара сацыялогіі;у 1992-99 – прафесар кафедры сацыялогіі Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. 3 1992 г. – дырэктар Незалежнага інстытуту сацыяльна-эканамічных і палітычных даследаванняў. Суаўтар кніг пра праблемы медыяў і дэмакратыі.

Пётр Марцаў (нар. у 1962) – журналіст. Закончыў філалагічны факультэт Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. Працаваў настаўнікам рускай мовы і літаратуры ў школе для працоўнай моладзі. У 1986-88 гадах – карэспандэнт БЕЛТА. Карэспандэнт газеты "Коммерсант" у Беларусі. 3 1992 г. займаўся бізнесам, выдаваў газету "Биржи и банки: Белорусская деловая газета" (з 1999 года – "Белорусская деловая газета"), штотыднёвік "Имя". 3 2002 г. – выдавец "Белорусской деловой газеты" і "БДГ. Для служебного пользования". Прадзюсер і адзін з аўтараў сцэнару да фільма пра Аляксандра Лукашэнку "Обыкновенный президент" (1996). Узнагароджаны ганаровым дыпломам "За ўмацаванне свабоды слова ў Беларусі". Уваходзіў у дваццатку самых уплывовых прадстаўнікоў масмедыя краін СНД (2001 ).

Павал Севярынец (нар. у 1976) – стваральнік і лідэр "Маладога Фронту", стваральнік БХД. У 2000 г. скончыў факультэт геаграфіі Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. У 2005 годзе асуджаны да 3 гадоў абмежавання волі за вулічныя пратэсты супраць афіцыйных вынікаў парламенцкіх выбараў і рэферэндуму, які даў права Аляксандру Лукашэнка балатавацца на пасаду прэзідэнта неабмежаваную колькасць разоў. Пакаранне адбываў на "хіміі", у вёсцы Малое Сітна, дзе працаваў на мясцовым тартаку. Падчас ссылкі паўстала кніга "Лісты зь лесу".

Валянцін Тарас (нар. у 1930) – паэт, пісьменнік, перакладчык літаратуры. Піша па-руску і па-беларуску. Падчас II сусветнай вайны, ва ўзросце 13 гадоў пайшоў у партызанскі атрад. Змагаўся з фашыстамі ў брыгадзе ім. Чкалава. У 1955 г. скончыў факультэт журналістыкі ў Беларускім дзяржаўным універсітэце. У 1955-62 гадах працаваў у рэдакцыі газеты "Звезда". У 1964-68 гадах быў рэдактарам часопіса "Нёман". Першыя вершы апублікаваў у 1948 г. (пісаў па-руску і па-беларуску). Сябра Саюзу беларускіх пісьменнікаў і Беларускага ПЭН-цэнтру. Аўтар кніг паэзіі ("Две тетради", "Пазыцыя", "Колеры" і інш.), прозы ("Прощальные костры", "Дань времени"), мемуараў ("На высьпе ўспамінаў").

Алег Трусаў (нар.у 1954) – археолаг, кандыдат гістарычных навук, гісторык беларускай архітэктуры, адзіны ў краіне выкладчык гісторыі філатэліі Беларусі. Палітык і грамадскі дзеяч, адзін са стваральнікаў, а цяпер старшыня Таварыства Беларускай Мовы імя Францішка Скарыны. Быў дэпутатам Вярхоўнага Савета XII склікання. Удзельнічаў у галадоўцы дэпутатаў апазіцыі БНФ 11-12 красавіка 1995 году супраць арганізаванага Аляксандрам Лукашэнкам рэферэндуму аб скасаванні бел-чырвона-белага сцяга, гербу "Пагоні" ў якасці дзяржаўных сімвалаў, скасавання статусу беларускай мовы як адзінай дзяржаўнай мовы і эканамічнай інтэграцыі з Расіяй.